آرش صفری :نویسنده و پژوهشگر سیاسی
نزدیک به یک سال و شش ماه از آغاز اعتراضات سراسری، جمهوری اسلامی در حالی قصد برگزاری انتخابات مجالس را دارد که بیشتر کنشگران مدنی و سیاسی مخالف حکومت چه در داخل و چه در خارج از کشور انتخابات را تحریم کردهاند.
تحریم فعال انتخابات اکنون کنشگری اصلی جامعه مدنی ایران در برابر حکومتی است که تمامی روزنههای گفتگو با جامعه را بسته و به دنبال بهره برداری سیاسی از برگزاری انتخاباتی فرمایشی و غیر رقابتی است. در این مطلب اقدام «تحریم انتخابات» را از منظر کنشگری سیاسی و اخلاقی در انتخابات اخیر و تاثیرات آن را بررسی میکنیم.
***
پس از آنکه با اعتراضات گسترده مدنی پس از کشته شدن مهسا ژینا امینی، مشروعیت سیاسی جمهوری اسلامی خدشه دار شد حالا حکومت به دنبال گرفتن رای مردم برای مشروعیت سیاسی است.
اما با وجود نیاز حکومت به حضور مردم برای جبران مشروعیت از دست رفته خود، انتخابات پیشرو در روز ۱۱ اسفند بهقدری محدود شده که سیاستمداران خودی جمهوری اسلامی هم رغبتی به حضور در آن ندارند. شخصیتهایی همچون «محمود احمدینژاد» و «علی لاریجانی» گفتهاند قصد فعالیت انتخاباتی ندارند و «حسن روحانی» که نهتنها رییسجمهور که از عالیرتبهترین مقامهای امنیتی تاریخ جمهوری اسلامی بوده، اجازه نامزدشدن در انتخابات مجلس خبرگان را نیافته. شخصیتهای امنیتی مانند محمود علوی، وزیر اطلاعات دوره روحانی و مصطفی پورمحمدی، از اعضای معروف به هیات مرگ در سالهای اولیه شکل گیری جمهوری اسلامی و وزیر دادگستری سابق نیز صلاحیتشان برای حضور در انتخابات رد شد.
در این شرایط بیشتر کنشگران سیاسی و مدنی که دغدغه جامعه مدنی و منافع عمومی جامعه را دارند، اعتراضات مدنی را از طریق «تحریم فعال» انتخابات حکومتی دنبال میکنند.
از نرگس محمدی، فعال مدنی و برنده جایزه صلح نوبل زندانی، تا ابوالفضل قدیانی، مصطفی تاجزاده، سعید مدنی، تشکلهای دانشجویی و صنفی در داخل کشور تا اپوزیسیون خارج از ایران همگی شرکت در انتخابات را تحریم کردهاند.
آیا تحریم فعال انتخابات کنشگری سیاسی محسوب میشود؟
«تحریم فعال انتخابات» یک مفهوم است که توسط اندیشمندان و محققان مطرح شده است و به تدابیری اشاره دارد که با هدف محدودیتها یا مشکلاتی در فرآیند انتخابات یا حضور سیاسی یا حقوقی شهروندان اتخاذ میشوند. این تدابیر معمولاً توسط نهادهای جامعه مدنی یا سازمانهای بینالمللی به منظور اعمال فشار برای تحقق روند دموکراتیک یا جلوگیری از گسترش اقتدارگرایی در جامعه انجام میشوند.
تعریف تحریم فعال انتخابات ممکن است بسته به زمینه مطالعاتی و نظریهپردازی اندیشمند متفاوت باشد. اما در کل، معمولاً این مفهوم مستقیماً به فرآیند انتخابات، امکان شرکت آزاد شهروندان در انتخابات و اعتبار و شفافیت آن مربوط است.
بنابراین «تحریم فعال انتخابات» به دلیل غیردموکراتیک بودن انتخابات میتواند به عنوان یک کنشگری سیاسی در نظر گرفته شود. زمانی که یک حکومت یا نظام سیاسی به طور مستمر فرآیند انتخابات آزاد را مخدوش میکند و با روش هایی همچون رد صلاحیت و پروندهسازی علیه فعالان به دنبال مهندسی انتخابات است، یکی از راههایی که میتواند نقشه حکومت در مشروعیتزایی در انتخابات را خراب کند، عدم شرکت مردم یا تحریم انتخابات است.
با توجه به اینکه انتخابات به عنوان یکی از اصلیترین روشهای مشارکت مردم در فرآیند سیاسی دموکراتیک است، هر گونه محدودیت، تلاشها برای ممانعت از حضور آزادانه مردم در انتخابات و یا تصویب قوانینی که منجر به تضعیف اعتماد عمومی به فرآیند انتخابات شوند، به عنوان کنشگری سیاسی مورد انتقاد قرار میگیرند.
بسیاری از گروههای مدافع حقوق بشر، فعالان سیاسی، سازمانهای مدنی، و انجمنهای بینالمللی، به نحوی این نوع مخدوش کردن روند انتخابات دموکراتیک را نقض اصول دموکراسی و حقوق بشر میدانند و برای رفع آنها و ترویج فرآیندهای انتخاباتی دموکراتیکتر فعالیت میکنند.
بنابراین، تحریم فعال انتخابات به دلیل غیردموکراتیک بودن انتخابات میتواند به عنوان یک وسیله برای اعلام اعتراض به این انحرافات و ایجاد فشار برای تغییرات بنیادین سیاسی در نظام مورد نظر مورد استفاده قرار گیرد.
سهراب رزاقی، کارشناس جامعه مدنی برجسته ایران و مدیر موسسه کنشگران که پیشتر به دلیل تحریم فعال انتخابات به زندان طولانی مدت محکوم شده در این باره میگوید: «تحریم هم نوعی کنش سیاسی است. معمولاّ زمانی که گروههای سیاسی از حق رقابت یا از حق مشارکت سازمان یافته محروم میشوند، به عنوان اعتراض به تحریم روی میآورند. یا به هر دلیل دیگری که بیان میکنند، تحریم یک کنش سیاسی است. مسئله اما این است که این کنش سیاسی در چه زمانی معنادار است. چون در برخی از زمانها میبینیم که کنش سیاسی فقط در حد گفتار است و به مرحله عمل نمیرسد. من میگویم کنش سیاسی زمانی میتواند معنادار باشد که از مرحلهی گفتار به مرحله عمل سیاسی تبدیل شود.»
آنچه الان در جامعه ایران مشاهده میکنیم، این است که این کنش سیاسی تبدیل به عمل سیاسی نشده و در حد گفتار باقی مانده است. این میتواند، اگر به همین صورت پیش برود و در حد گفتار بماند، پیامدهای منفی داشته باشد.
آیا تحریم انتخابات اخیر در ایران موثر است؟
در انتخابات پیش رو بخش اکثریت جامعه مدنی، شامل اقشار مختلف مردم، فعالان مدنی و سیاسی، دانشجویان، بازنشستگان در بیانیههای مختلف بر ادامه اعتراضات مدنی و جنبش«زن،زندگی،آزادی» تاکید کردهاند.
حتی فراتر از آن دانشجویان در دستکم بیست تشکل دانشجویی در سراسر کشور به تاکید بر «تحریم انتخابات فرمایشی» گفتهاند «رای ما سرنگونی جمهوری اسلامی است.»
زندانیان سیاسی سرشناس و رهبران و گروههای اپوزیسیون جمهوری اسلامی، همراه با دانشجویان، کارگران، بازنشستگان و بسیاری از اصناف کشور که همگی در بیانیههایشان با اشاره به وضعیت بحران اقتصادی، معیشت سخت مردم و ادامه سرکوب معترضان، انتخابات یازده اسفند را تحریم کردهاند.
با وجود تمامی انتقادات به انتخابات فرمایشی، جمهوری اسلامی همچنان رویه رد صلاحیت گسترده مخالفان و منتقدان را ادامه داده تا جایی که دیگر رقابتی نیز وجود ندارد. تنها احزاب اصولگرای حاضر هم تا یک هفته پیش از انتخابات لیستی منتشر نکرده بودند. با این وجود تاکید رهبر جمهوری اسلامی بر مشارکت حداکثری تنها با هدف گرفتن مشروعیت دوباره سیاسی در نظام بینالمللی مطرح شده است.
حالا با تحریم فعال انتخابات، کنشگران دموکراسیخواه از این مشروعیت بخشی دوباره به حکومتی استبدادی جلوگیری میکنند و همچنین این همبستگی اجتماعی سبب تقویت جامعه مدنی ایران خواهد شد.
تحریم انتخابات، کنشگری سیاسی و اخلاقی جامعه مدنی
با سرکوب خشونتبار معترضان عمدتا جوانان ایرانی در یک سال گذشته و ادامه اجرای احکامی مانند اعدام، زندان و محرومیتهای اجتماعی توسط حکومت، حالا حتی «تحریم انتخابات» علاوه بر آنکه وظیفهای سیاسی تلقی میشود، وظیفه اخلاقی نیز هست.
نرگس محمدی، در رابطه وظیفه اخلاقی تحریم انتخابات میگوید:«جمهوری اسلامی، سزاوار تحریم ملی و حقارت جهانی است. تحریم انتخابات، نه صرفا از منظر سیاسی، بلکه از بعد اخلاقی وظیفه ماست.»
خانم محمدی که در زندان اوین محبوس است افزوده:« تحریم انتخابات فرمایشی رژیم دینی استبدادی، نه صرفا از منظر سیاسی، بلکه از بعد اخلاقی وظیفه آزادی خواهان و عدالت طلبان ایران است.
جمهوری اسلامی با سرکوبهای بی رحمانه و وحشیانه، کشتار جوانان این سرزمین در خیابانها و پای چوبه اعدامها و زندان و شکنجه زنان و مردان این سرزمین، سزاوار تحریم ملی و حقارت جهانی است.
من هم با تحریم انتخابات نمایشی در کنار مردم آگاه و سربلند سراسر ایران از سیستان و بلوچستان تا کردستان، از خوزستان تا آذربایجان خواهم بود تا عدم مشروعیت جمهوری اسلامی و شکاف رژیم استبدادی سرکوبگر با مردم را اعلام نماییم.
گذار از رژیم دینی استبدادی، مطالبه ملی و تنها راه بقا ایران و ایرانیان و انسانیت ماست.»
زمانی که کنشگری سیاسی در باور فعلان جامعه مدنی، همزمان جنبهای اخلاقی میگیرد تاثیر اقدام را تقویت میکند. حسی که دانشجویان هم در بیانیه تحریم انتخابات منتقل کردند .«رای ما همان است که در خیابان گفتیم،» یا «با جنایتکاران همراه نخواهیم شد»، تاییدی بر نگاه اخلاقی به تحریم انتخابات در جامعه است.
بنابر آنچه گفته شد تحریم انتخابات یک اقدام اعتراضی خشونت پرهیز است که حکومت به سختی میتواند آن را سرکوب کند و در عین حال تلاش حکومت برای کسب مشروعیت سیاسی از انتخابات مهندسی شده را ناکام میگذارد. علاوه بر این همبستگی جامعه مدنی ایران را نیز در برابر جمهوری اسلامی تقویت میکند و در شرایط بحران فزاینده بینالمللی پس از شروع جنگ غزه، به تضعیف جایگاه بینالمللی جمهوری اسلامی بیش از گذشته منجر شود.