لەم بابەتەدا هەوڵ دراوە بەپێی سەرچاوە بەردەستەکان بەراوردێکی کورت ئەنجام بدرێت لەنێوان یاساکانی تایبەت بە ناڕەزایی لە ئێران و دوازدە وڵاتی دیکەدا، تاکو بۆمان دەرکەوێت لەم وڵاتانەدا کە ڕێوشوێنی یاسایی پێویست بۆ ناڕەزایی دەربڕین لە ئارادا نییە، چۆن لەگەڵ ناڕەزاییەکان هەڵسوکەوت دەکەن.
هاوکات بە نزیک بوونەوە لە ساڵڕۆژی کوژرانی ژینا ئەمینی لەلایەن هێزەکانی گەشتی ئیرشادەوە، ناڕەزاییە سەراسەرییەکانی خەڵکی ئێران کە بە بزووتنەوەی "ژن ژیان ئازادی" ناوی دەرکرد، بەتوندی سەرکوت دەکرێت. زیاتر لە ٥٠٠ کوژراو، هەزاران بریندار و جێبەجێ کردنی سزاگەلی قورسی وەکوو سێدارە لەدژی ناڕازییان، نیشاندەری بەکارهێنانی چڕیی توندوتیژییە لەلایەن حکومەتەوە بۆ سەرکوتی ناڕازییان.
دەستەواژەی "خۆڕاگریی مەدەنی" تەنیا ماوەی سەد ساڵە کە بەکاردەهێنرێت. مۆهانداس گاندی ئەم دەستەواژەیەی لەکاتی تێکۆشان لەدژی ئیستعماری بریتانیا لە هیندستان خولقاند و لەپاش ئەو ژمارەیەکی زۆر لە ئەکادیمیسییەن و چالاکانی مەدەنی لەوانە جین شارپ و جەیمز لاوسۆنی قەشە، ئەم دەستەواژەیەیان بۆ ئەم دیاردە نوێیە بەکار هێنا.
هەرچەند زۆربەی ئەم بزووتنەوانە بە توندوتیژییەوە هاتنە ئاراوە و نموونەگەلی جیاوازی مێژوو، لەوانە شۆڕشی فەرەنسا، شۆڕشی ئەلجەزایر، شۆڕشی چین، جەنگی ڤیەتنام و هتد، پیشانی دەدەن کە توندوتیژی تەنیا ڕێگەیە بۆ خەباتی جدی دژی دەسەڵات و زۆربەی کات دەگاتە ئەنجام، بەڵام لەئەنجامی گۆڕانکارییەکانی کۆمەڵگەی مۆدێرندا، ئەمڕۆکە بزوتنەوەی جەماوەریی جیاواز لەسەر بنەمای خۆڕاگریی مەدەنیی بەدوور لە توندوتیژی لە سەرتاسەری جیهاندا پەرەیان سەندووە و وا خەریکن مێژوویەک پێک دەهێنن. بەگشتی دەتوانین بڵێین، کە ئەم بزووتنەوە گەورە بەدوور لە توندوتیژییانە، ڕوانگەی سیاسیی دەیان وڵاتیان گۆڕیوە لە سەرتاسەری جیهاندا.
خۆڕاگریی مەدەنی جێگرەوەیەکی ڕاستی و کاریگەرە بۆ خۆڕاگریی توندوتیژانە لە زۆربەی کەشەکاندا. خۆڕاگریی مەدەنی بەواتای باش‌بوون یان مەدەنی‌بوون نییە، بەڵکو خۆڕاگرییەک پێناسە دەکات لەسەر بنەمای چالاکیی کۆمەڵایەتیی. خۆڕاگریی مەدەنی، خەبات و خولقاندنی جێگرەوە نوێکانە لە ڕێگەگەلێکەوە کە گشتگیرتر و کاریگەرترن لە توندوتیژی.
بەڵام ئەم بۆچوونە هەڵەیە. کەمپێنەکانی خۆڕاگریی مەدەنی لەبەرامبەر دژبەری هەم لاواز و هەم بەهێزدا کاریگەرن. کەمپێنەکانی خۆڕاگریی مەدەنی بۆ گەیشتن بە داخوازییە هەم چاکسازییەکان و هەم ڕادیکالەکان سەرکەوتوو بوون و ئەمەشیان تەنانەت لە سیستمە سیاسییە زۆر کپ و داخراوەکانیشدا ئەنجام داوە کە لەژێر دەسەڵاتەکەیاندا دەربڕینی ناڕەزایی و دژایەتی زۆر ئاستەم بووە.
